Đôi điều tâm sự về làng nghề dao Phúc Sen

Chào các bác. Thời gian qua em có được nghe phản hồi của 1 số khách hàng (trong đó có cả người Cao Bằng) nói rằng dao Phúc Sen – Cao Bằng hiện nay không còn tốt như ngày xưa, rồi thì chỉ là tin đồn chứ thực sự dao Phúc Sen không tốt như mọi người nghĩ… Là người con sinh ra tại mảnh đất Phúc Sen em thấy có gì đó buồn quá, dù sao đó cũng là nơi đã từng gắn với mình biết bao kỉ niệm tuổi thơ. Nên hôm nay dù văn có lủng củng nhưng vẫn muốn có đôi lời tâm sự với các bác, các anh, các chị… để mọi người hiểu thêm đôi chút về làng nghê Phúc Sen ạ. 
Đầu tiên để nói dao và các sản phẩm nông cụ của Phúc Sen có tốt không? Em xin khẳng định là tốt ạ, rất tốt. Bởi vì thương hiệu đã được khẳng định qua thời gian, làng nghề rèn Phúc Sen đã tồn tại vài trăm năm và thời phong kiến chính Phúc Sen là nơi cung cấp vũ khí cho triều đình để chống giặc ngoại xâm phương Bắc. Người dân Cao Bằng khi nói đến dao và các sản phẩm nông cụ phục vụ đời sống thì sẽ nghĩ đến Phúc Sen đầu tiên và là nơi duy nhất. Tại Cao Bằng Dao Phúc Sen có mặt ở tất cả các phiên chợ địa phương.  Dao Phúc sen đã được các kênh truyền thông có uy tín của Quốc gia nói đến rất nhiều, Không phải tự nhiên mà họ nói tốt cho Phúc Sen đâu ạ. Như kênh truyền hình trung ương VTV1, Truyền hình cáp VTC, Truyền hình Cao Bằng CRTV và vô số trang báo lớn như báo Lao Động, báo Nhân Dân, Dân Trí, An Ninh Thủ Đô…

Vậy tại sao lại có người nói dao Phúc Sen không tốt? chẳng nhẽ họ lại bịa đặt để nói xấu làng nghề? Không phải, họ nói cũng đúng đấy, nhưng họ chưa hiểu hết vấn đề các bác ạ.
Bây giờ là thời buổi kinh tế thị trường mà, khách hàng là thượng đế. Mà các thượng đế luôn luôn muốn mua được sản phẩm với giá rẻ nhất. có cầu thì có cung thôi các bác, không các thượng đế sẽ bỏ đi mất hoặc chí ít là sẽ đi sang hàng khác rẻ hơn để mua. Từ đó các loại dao của Trung Quốc, Dao của người xuôi sản xuất hàng loạt với các loại thép cán, thép kém chất lượng đã được người dân bản địa nhập lại bán với giá rẻ hơn khá nhiều và được bày bán công khai ở dọc đường (giá chỉ 8 – 9 chục thôi và các bác không thể nhận biết được vì nó giống nhau lắm ạ). Nếu các bác là khách du lịch hoặc người Cao Bằng từ vùng khác đến mua dao sẽ rất dễ mua phải các loại dao kém chất lượng này. Hiện nay tại Phúc Sen có những cửa hàng dao rất lớn, cũng có lò rèn đấy nhưng để chủ cửa hàng tự cầm búa rèn 1 con dao từ A-Z thì  họ chịu, chịu thực sự đấy các bác ạ, họ không biết rèn mà chỉ buôn bán thôi, loại dao gì cũng có.
Còn để làm 1 con dao tốt thực sự thì khá là vất vả đấy, 1 người thợ lành nghề 1 ngày chỉ làm được 5-6 con dao thôi ạ. Để có 1 con dao tốt trước tiên phải được làm từ loại thép tốt, nguyên liệu mà người dân Phúc Sen hay dùng là nhíp ô tô. Nhưng không phải loại nhíp nào cũng dùng được đâu các bác nhé, có 1 số loại nhíp xe đời mới bây giờ không dùng được vì hàm lượng Các Bon cao quá dao rất dễ hỏng. tốt nhất phải kể đến là các loại nhíp xe do Liên Xô sản xuất. cái này người thợ họ sẽ phân biệt được. thứ 2 phải nói đến là tay nghề của người thợ, người thợ có giỏi thì mới làm con dao tốt được.
Quá trình để làm 1 con dao của người Phúc Sen gồm rất nhiều giai đoạn, nhưng gồm có 4 giai đoạn chính là: Cắt thép và dùng búa đập thành hình định trước, tôi thép, ram thép và mài thành phẩm. Cắt thép và mài thành phẩm thì chắc các bác ai cũng biết nhưng tôi thép và ram thép mới là 2 công đoạn chính tạo nên thương hiệu dao Phúc Sen nổi tiếng.
Tôi thép là gì? Tại sao phải tôi thép thì mình xin nói sơ qua như sau: Tôi thép là quá trình Nung nóng , giữ nhiệt và làm nguội nhanh để nhận được tổ chức hạt không ổn định với độ cứng cao. Và tôi thép nhằm mục đích nâng cao độ cứng và tính mài mòn cho dao, nâng cao độ bền cho dao. (Nước để tôi dao của người dân Phúc Sen không phải nước bình thường đâu các bác ạ, nó bao gồm rất nhiều thành phần và đó là bí quyết sống còn của làng nghề đấy ạ. Cách nhúng dao khi tôi cũng là 1 bí quyết các bác nhé)
Còn ram thép là gì? là phương pháp nung nóng thép đã qua tôi dưới các nhiệt độ tới hạn (Cái này liên quan đến thợ giỏi nè, chỉ có người thợ có kinh nghiệm mới nhận biết được nhiệt độ tới hạn bằng cách nhìn vào màu đỏ của thép trong lò) sau đó giữ nhiệt độ một thời gian rồi làm nguội. ram thép nhằm mục đích làm giảm hoặc làm mất các ứng suất dư sau khi tôi mà vẫn đáp ứng được điều kiện làm việc lâu dài và vẫn duy trì cơ tính của vật liệu.

Để mua được con dao tốt thứ nhất các bác phải biết về dao và phải mua được của người thợ lành nghề (Cái này đối với các bác ở xa tới thì hơi khó nhỉ). Nhưng đối với chúng em thì quá dễ ạ, ai làm hay ai làm dở biết hết. Ở làng hiện nay không nhiều thợ giỏi đâu ạ, vì nghề rèn vất vả quá, thanh niên lớn lên ko chịu theo nghề rèn mà ra ngoài tìm công việc nhẹ nhàng hơn mà lại có thu nhập khá hơn. Còn các cụ tay nghề cao thì cũng tuổi già sức yếu không còn nâng nổi cái búa nữa, chỉ còn có thể truyền lại kinh nghiệm cho con cháu thôi.
Trên đây là 1 vài điều tâm sự của em với tư cách là 1 người con của Phúc Sen, có điều gì chưa phải mong các bác góp ý nhé. Đừng nhìn sự việc bằng 1 phía mà vội vàng kết luận về làng nghề đã tồn tại mấy trăm năm các bác nhé. Tội cho làng nghề lắm ạ.